Về, qua đỉnh đèo mây

Tranh John Martono

Thơ Nguyễn-hòa-Trước được đặc trưng bởi sự tập trung vào tính sáng tạo của ngôn ngữ, sự giải cấu trúc của cú pháp và ngữ pháp thông thường, đồng thời khám phá những hạn chế và khả năng cố hữu của chính ngôn ngữ.
Thơ ông thường sử dụng cú pháp rời rạc. Cấu trúc thơ phân mảnh, thách thức các hình thức biểu đạt tuyến tính và tự sự thông thường. Sự phân mảnh phản ánh sự hoài nghi đối với ý tưởng về một ý nghĩa mạch lạc, đồng thời nhấn mạnh quá trình đọc thơ như một tương tác tích cực với ngôn ngữ. Người đọc thơ cùng lúc sáng tạo với người làm thơ. Thơ có thể gãy đoạn, không dễ cảm nhận tức thời, không đi thẳng từ trái tim người làm thơ sang trái tim người đọc, nhưng đó là sự gãy đoạn có ý thức khơi gợi những khả thể mỹ học khác lạ trong một tương quan mở. Chính nhờ vậy, ngôn ngữ trong thơ ông không bị lệ thuộc vào cái nghĩa, tức là cái tư tưởng tiên nghiệm, để từ đó thơ thoát ra khỏi thân phận công cụ, không bị trì kéo bởi trọng lượng khôn kham của sứ mệnh, và trở thành cứu cánh của văn học, của mỹ học.
Là một thử nghiệm ngôn ngữ ở cấp độ vần/nhịp điệu, từ pháp, cú pháp và ngữ nghĩa, nhà thơ thường sáng tạo những từ mới, sử dụng cách chơi chữ và vận dụng ngôn ngữ để làm nổi bật những phẩm chất vật chất của nó. Sự đổi mới ngôn ngữ này nhằm mục đích phá vỡ các thói quen đọc và hiểu.
Bởi thơ Nguyễn-hòa-Trước xem ngôn ngữ như một đối tượng vật chất, có xu hướng khám phá tính chất vật thể của nó cũng như cách thức nó định hình nhận thức và trải nghiệm, nên nhà thơ quan tâm đến kết cấu, cú điệu và hình thức trực quan của các từ trên mặt dệt của bài thơ cũng như bối cảnh văn hóa và xã hội ảnh hưởng đến việc sử dụng chúng.
Theo lời chính nhà thơ thì “Viết là để ‘ngôn ngữ hóa’ cảm xúc và tưởng tượng của mình; mà hai thứ này thì cứ thay đổi, biến chuyển tùy lúc. Do đó, chúng bắt buộc ‘ngôn từ’ phải tự biến hóa liên tục theo.”

(Trịnh Y Thư)

*

Về, qua đỉnh đèo mây

1
Rét đến sớm chắc em tôi chưa về kịp
đất hôn trời ngăn sẻ nhảy nhịp quen
cuối dốc rừng chẳng tím áo nào lên
con gió đã choàng ôm kè đê xám
quấn chăn dầy đi trọn giấc đông miên.

Vào trong bới hít mớ củi tro thêm ấm độ
than tàn lạnh bó
sương màn rộng vó
muối đang chừng rất mặn
(rám má hường may em tôi chẳng ở quanh đây!)
bờ chắn sóng cáu cau khúc sông gầy
nhánh củi mục đã đẻ rêu ghềnh cũ
thở thơm tho từ ngàn môi quá khứ
lấm tấm vàng rượu đỏ nhựa đơm khuy
vạt phong phanh cài biếng nhả xuân thì
hớ hênh lắm vẫn chưa phải lúc lót đường vời nắng hạ.

Trên này núi mỗi ngày mỗi cao
tôi vói mãi mừng được thêm khấc nối
mây sát tóc cũng tiện bề trao hỏi
căn chòi trống mái sắp vờn được tới
râu ngọn si dài lúng búng túm chổi sao;

tôi đo tôi đọ trời bằng biển hoa 10 giờ hiu hắt nguội
cùng nhí nhảnh nhóm tiểu nữ bồ công anh
lặt thêm dăm sợi nóng từ kho tưởng tượng để dành
(hơi nóng có màu mắt em lao xao rất tội
loại nắng có lời thầm thì cần cho khi bối rối)
chạy giữa hai lườn tóc thả lơi thèm gặp gội;

trụ cây số này tôi đã tô dấu mực bằng vun ngọn rổ mụn sim già
(vỏ láng trơn tôi thích lắm mân mê xoa xuýt)
chắt lấy mật từ chiếc cối đá vôi vần xuống từ mỏm thiên nga
hai quả tim lá sấu hình thoi nét vẽ đầy ước lệ
(sinh nhật em ấn tích lần về thăm vội thế!)
mặt dưới lá trắng phau chói hơn là tơ tuyết
những cột những kèo rui bụi hơn đóm nháy

Tôi run hồn dầu rằng đang được nắng bầy hun sấy.

2
Đèo cột dây leo thắt nơ sừng sỏ múa đuôi chồn
đất luyện tu bao năm đất đã đánh vồng ngon
thách đố bia thạch dưỡng nuôi mầm sinh nhũ
hoa xòe tam giác tím hoe nhìn lâu cũng tanh tách vài thi tứ
sóc chuyền cành dơi móc xoạc cánh ngang
chênh vênh nhợ nóc mùng mạng nhện vướng víu cội mơ màng;

dãy thông bách tuế sù sụ giang tay từng chặng ngược
ngo ngoe ngón cong cớn không lúc nào chập được hình quả cau
đoạn đồi trẻ nhất hai ta thường đánh mốc gọt đầu
(những câu thơ diễm lệ đọc lại ngượng quá đến chẳng dám nhìn nhau lấy nửa phút!)
nắng đổ vấy giỏ kim ngân sùi bọt
(may em không về nên đôi gót thỏ hồng cũng chẳng cần trơn trượt.)

Rét không ngủ rủ theo đào thức sớm
ngần ngừ bởi chưa tìm thấy đám yến quen
thôi cứ nở bạn trông xa sẽ về lúc nửa đêm
họa mi nhọ mỏ ngậm nghiêng cành lộc nõn;

bộ thổ cẩm mới đan xong từ trước nghìn năm có lẻ
một em mong manh ngắm mãi mắt mụ mê chưa phủ hết hình nhân
trong thâm u nhìn thấy lắm dị thần
em bông gạo chạy giáp guồng nho quế.

– Nguyễn-hòa-Trước
đồng văn, 12-2023